سومالی در دودهه گذشته و پس از سقوط حکومت دیکتاتور «زیاد باره» دچار هرج و مرج و گرفتار جنگ‌های داخلی و قبیله‌ای بوده است. این کشور، هم‌اکنون با بدترین وضعیت بحران انسانی در جهان روبه‌رو است ؛ ناآرامی‌ها یک چهارم جمعیت این کشور را آواره کرده و در این میان نیم میلیون نفر با عبور از مرزهای این کشور در سطح منطقه پراکنده شده‌اند و 5/1میلیون نفر آن نیز در داخل کشور آواره‌اند. در این شرایط، مردم این منطقه برای جلوگیری از جنگ‌های شبه نظامیان اسلامگرا و تاسیس دولت القاعده در شاخ آفریقا نیاز به کمک جهانی و فراگیر دارند.
پی بردن به تشابه اتفاقاتی که در افغانستان و سومالی می‌افتد، زیاد سخت نیست و می‌توان سومالی را افغانستان جدید نامید. مقر شورشیان درسومالی که خواستار حکومت براساس قوانین شریعت هستند و مخالفان خود(جنگ سالاران محلی ) را متهم می‌کنند که از سوی آمریکا پشتیبانی می‌شوند، مکانی است که در آن دستور اجرای خشونت‌هایی از جمله بریدن دست و پای پسران نوجوان و کشتار زنان و دختران در ملأعام و طرح بمبگذاری‌های انتحاری که موجب مرگ ده‌ها تن می‌شود، همچنین آدم ربایی و قتل‌های هدفمند که روزنامه نگاران را مورد هدف قرار می‌دهد، صادر می‌شود و این شبیه اقدامات طالبان در افغانستان است.
در سال 1993 آمریکا با مداخله برای سرکوب شبه نظامیان سومالی با فرستادن نیروهای نظامی خود به این کشور حادثه‌ای خونین را به پا کرد که شبه نظامیان سومالیایی نیز در برابر تهاجم ناگهانی سربازان آمریکایی واکنش نشان دادند. در این عملیات، 18تن از تفنگداران آمریکایی کشته شدند که نیروهای سازمان ملل جسد آنها را 2سال بعد یافتند. پس از حملات 11سپتامبر نیز توجه آمریکا بیش از پیش به سمت سومالی معطوف شد و درصدد مبارزه با شورشیان برآمد. سومالی برای واشنگتن از اهمیت راهبردی و استراتژیکی برخوردار است.
در سال 2005، زمانی که تجار و بازرگانان سومالیایی از پرداخت مالیات‌های سنگین به جنگ سالاران محلی خسته شده بودند و دست از حمایت خود از گروه اتحاد اسلامی برداشتند، اتحادیه دادگاه‌های اسلامی (آی سی یو) با هدف ایجاد ثبات و امنیت اعلام موجودیت کرد و در یک سال توانست جنگ سالاران محلی را از پایتخت بیرون کند. درست در همان زمان تاسیس این اتحادیه، سومالی در معرض اتهام همدستی با القاعده و پناهگاهی برای تروریست‌ها از سوی آمریکا بود. یک سال بعد، آمریکا با استفاده از نظامیان اتیوپی حمله‌ای سازمان دهی‌شده برای درهم کوبیدن اتحادیه دادگاه‌های اسلامی که تا هنگام تجاوز اتیوپی به‌عنوان یک دولت مردمی در بیشتر نقاط سومالی عمل می‌کرد، ترتیب داد که در نهایت اواخر همان سال نیروهای اتیوپیایی عقب نشینی کردند. اتحادیه دادگاه‌های اسلامی و همچنین گروه الشباب یکی از شاخه‌های این اتحادیه در اظهاراتی سوگند یاد کرده‌اند که جنگ علیه تجاوزات آمریکا و اتیوپی را ادامه دهند.
بهار سال گذشته، شیخ شریف شیخ احمد، رئیس سابق اتحادیه دادگاه‌های اسلامی کسی که 2سال پیش، در پی حمله نیروهای آمریکا – اتیوپی مجبور به خروج از پایتخت شد، توانست به مقام ریاست‌جمهوری سومالی برسد. وی از حمایت بیشتری درمقایسه با تمام کسانی که طی دو دهه گذشته روی کار آمده‌اند، برخوردار است. شیخ احمد، تنها رئیس‌جمهوری است که با مخالفت قبایل سومالی مواجه نشده و چشم‌انداز اجتماعی خوبی را در این کشور نوید می‌دهد. وی هرگونه ارتباط با القاعده را تکذیب کرده است.
وی همچنین پس از به کرسی نشستن، صلاح را در آن دید تا طی بیانیه‌ای جدایی خود از شیخ اویس، رهبر گروه شبه نظامیان اسلامگرا موسوم به حزب‌الاسلام را اعلام کند و از سمت ریاست دادگاه‌های اسلامی استعفا دهد. اما پس از به ریاست رسیدن وی نیز درگیری‌ها درسومالی ادامه دارد. اواخر ماه می میلادی سال‌جاری با تشدید درگیری‌ها در خیابان‌های موگادیشو، (پایتخت همیشه ناآرام سومالی) محموله‌ای از سلاح، مهمات و پول نقد از ایالات متحده آمریکا برای دولت انتقالی سومالی ارسال شد تا بتواند مانع از غلبه نیروهای شورشی بر نیروهای دولتی شود.
در آن زمان، دولت جدید سومالی درآستانه فروپاشی بود و حوزه قدرتش تنها چند منطقه مجاور پایتخت را دربرمی‌گرفت و حملات دوگروه شورشی موسوم به الشباب و حزب الاسلام رمقی برای ارتش سومالی باقی نگذاشته بود.
حجم این محموله که پیش از این گزارش نشده بود، متشکل از 19 تن مهمات، 48 قبضه آرپی جی، 36 قبضه مسلسل (مدل روسی کلاشینکف)، 12قبضه دوشکا
( مسلسل‌های ضد‌هوایی روسی که بیشتر درسومالی استفاده می‌شود) و10 قبضه خمپاره انداز(برای پناهگاه‌های مشخص شورشیان) به اضافه مقادیری وجه نقد بود. این محموله به‌دنبال مکاتبات وزارت امور خارجه با کمیته‌ای که 17 سال پیش یعنی سال 1992از سوی سازمان ملل برای نظارت بر اجرای تحریم تسلیحاتی سومالی تشکیل شد، برای دولت سومالی ارسال شد. درنامه بعدی ارسال شده از سوی وزارت خارجه آمریکا برای کمیته نظارت سازمان ملل بر تحریم‌های سومالی به امضای الکساندرو دی وولف، نماینده دائم ایالات متحده در سازمان ملل، خواسته شده بود تا صدور مجوز ارسال این محموله تسلیحاتی به اضافه 2میلیون دلار پول نقد برای تامین اسلحه و مهمات و همچنین تامین نیازهای لجستیکی (سوخت، آب، غذا و خدمات گوناگون) برای نیروهای ارتشی با هدف جلوگیری از سقوط دولت، هر چه سریع‌تر انجام شود.
26ژوئن، وزارت امور خارجه آمریکا اقرار کرد که یک محموله 40تنی پس از هماهنگی با دولت سومالی به این کشور تحویل داده شده است. پس از افشای ارسال این محموله تسلیحاتی و نقدی برای دولت سومالی معلوم شد که آمریکا همچنین از دولت اوگاندا خواسته بود هرچه در توان دارد برای کمک به دولت انتقالی سومالی انجام دهد که این کمک‌ها 10 میلیون دلار هزینه دربرداشت. این محموله از طریق هوا به سومالی ارسال شد که 900هزاردلار هزینه حملش بوده و 25/1میلیون دلار وجه نقد نیز در کیسه‌ای قهوه‌ای تحویل مقامات سومالی شده بود.
در نامه وولف اینگونه آمده بود که پول نقد اول به نایروبی و سپس از طریق هوا به موگادیشو ارسال شده است. گفته می‌شود در سال‌های اخیر اقلام محموله تسلیحاتی در خیابان‌های موگادیشو از قیمت 100دلار تا 600دلار بسته به سنگینی مبارزات در این کشور فروخته شده است. هرچند حمل این محموله تسلیحاتی به وسیله هواپیما از اتیوپی یا اوگاندا به پایتخت سومالی صورت گرفته است، اما انتقال این سلاح‌ها درنامه وولف شرح داده نشده است. یک کارشناس منطقه‌ای در سومالی گفت: این محموله زیر نظارت صلح‌بانان اتحادیه آفریقا که حفاظت فرودگاه موگادیشو را به‌عهده داشتند، تخلیه شد.
ارسال این محموله یکی از اقدامات دولت آمریکا برای جلوگیری از سقوط دولت مرکزی سومالی بود که درقالب استراتژی جدید باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا برای جلوگیری از پا گرفتن القاعده در شاخ آفریقا عملیاتی شد. هرچند درماه‌های اخیر اوضاع درسومالی کمی آرام‌تر شده است اما نگرانی آمریکا از تبدیل این کشور شرق آفریقا به پایگاه امنی برای القاعده دو چندان شده است.
در زمان ارسال محموله برای دولت انتقالی سومالی، احتمال سقوط دولت افزایش یافته بود.
جوآنی کارسون، مدیر امور آفریقای وزارت امور خارجه آمریکا روز 20 می تنها چند روز پیش از ارسال کمک‌ها برای سومالی با حضور درکمیته روابط خارجی سنا هشدار داده بود که وضعیت سومالی بحرانی است. وی در توجیه دلایل ارسال این محموله گفت: الشباب و حزب‌الاسلام با دوبرابرکردن توان خود به‌دنبال از بین بردن حاکمیت مرکزی سومالی هستند.
به اعتقاد کن من خوآس، تحلیل‌گر برجسته امور سومالی، اقدام آمریکا برای سومالی، نمادین و تاکتیکی بوده و نمی‌تواند تاثیر چندانی بر نتیجه درگیری‌ها بگذارد. پیام نمادین این اقدام در واقع ارسال این پیام برای شورشی‌ها بود که آمریکا پشت سر دولت انتقالی ایستاده است. به لحاظ تاکتیکی هم ارسال سلاح بدین معنا بود که آمریکایی‌ها به لحاظ سخت‌افزاری و تسلیحاتی هم در دفاع از دولت انتقالی سومالی کوتاه نمی‌آیند.
نگرانی‌ای که درباره محموله تسلیحاتی وجود داشت دسترسی شورشیان به این محموله بود. روز11آگوست شبکه رادیویی گارو که برنامه‌هایش در داخل سومالی پخش می‌شود، مدعی شد که محموله ارسالی برای دولت سومالی در خیابان‌ها به فروش می‌رسد. بر همین اساس، کارشناس امور سومالی نیز به فرانس پرس گفت: ابتدا نشانی از فروش سلاح‌های ارسال شده برای دولت در بازار سیاه وجود نداشت چون دوطرف به‌شدت درگیر جنگ بودند. اما در مراحل بعدی فقدان نظارت کافی دولت بر واحدهای نظامی عامل شکل‌گیری این روند بوده است.
تجارت اسلحه درسومالی طی 18سالی که از سقوط دیکتاتور این کشور می‌گذرد رو به افزایش گذاشته و با وجود تحریم‌های سازمان ملل حجم وسیعی از سلاح‌ها را در بازار سیاه این کشور می‌توان یافت. به اعتقاد تمام کارشناسانی که به نوعی با امور سومالی آشنا هستند، چنین سرنوشتی برای محموله ارسالی آمریکا به سومالی قابل پیش‌بینی بود. من‌خوآس می‌افزاید: عامل اصلی سلاح‌هایی که در بازار سیاه به فروش می‌رسند سربازان دولتی‌اند که در زمان ترک خدمت، اسلحه‌هایشان را با خود می‌برند. پیش از روی کارآمدن دولت جدید سومالی، از17 هزار نیروی دولت انتقالی سومالی، 14هزار نفر سال گذشته ترک خدمت کردند، اما به‌دلیل اینکه دولت کنونی از حمایت مردمی برخوردار است این روند رو به کاهش گذاشته لیکن هنوز متوقف نشده است. تعداد نیروهای ارتشی اکنون در حدود 5هزار نفر است. وی همچنین معتقد است، فروش اسلحه در بازارسیاه، روش معمول کل کشورهای شاخ آفریقاست.
موضوع جالب توجه اینجاست که تصمیم دولت آمریکا برای ارسال محموله تسلیحاتی برای دولت انتقالی سومالی در داخل وزارت خارجه این کشور واکنش‌های متفاوتی را در برداشته است. دفتر مبارزه با تروریسم وزارت امور خارجه آمریکا ضمن مخالفت با این تصمیم از پراکندگی تصمیم‌گیری‌ها و نبود یک سیاست درست درباره سومالی و تعدد سیاست‌های واشنگتن در قبال این کشور ابراز نارضایتی کرد. با این حال، آلمارا بلک، سخنگوی پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) در واکنش به این ادعا در ایمیل خود آورده است، سیاست‌های وزارت خارجه آمریکا با شورای امنیت ملی هماهنگ شده بود و وزارت دفاع نیز موافقت خود را با تصمیم وزارت خارجه برای ارسال کمک‌های تسلیحاتی و نقدی به دولت انتقالی سومالی اعلام کرده بود. این پاسخ بدین معنا است که هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا با هماهنگی شورای امنیت ملی با ارسال این محموله موافقت کرده است.
هیلاری کلینتون، درجریان دیدار ماه گذشته‌اش از چند کشور آفریقایی متعهد شد تا ارسال تجهیزات و کمک برای آموزش نیروهای دولت سومالی و همچنین کمک‌های انسان دوستانه برای مردم این کشور را ادامه دهد. وی در حالی این مطلب را عنوان کرد که به‌نظر می‌رسد سومالی درحال تجربه کردن گشایشی درشرایط کشور است. در همین حال، خبرگزاری فرانسه، گزارش داد آمریکا کمک‌های ارسالی را تا دوبرابر افزایش می‌دهد و ارسال این سلاح‌ها را از 40 تن به 80 تن می‌رساند.
برخی معتقدند که الشباب در این زمان محبوبیت خود را از دست داده است. کارسون، مدیر امور آفریقای وزارت امور خارجه آمریکا در سنا مدعی شد که تصمیم ارسال محموله درماه می، گامی مهم برای سومالی به شمار می‌آید. از سوی دیگر کارشناسان امنیتی غرب، نگرانند که نیروهای الشباب در حال گسترش نیرو و به خدمت گرفتن نیروهای خود از آمریکا و اروپا هستند. آنها معتقدند، طرح ترور ادعایی پلیس استرالیا که اوایل سال‌جاری در این کشور ناکام ماند نیز می‌تواند زنگ خطری از گسترش تروریسم در غرب باشد.
پیش از این، راجر میدلتون، کارشناس چاتهام هاوس، نیز درباره اینکه سومالی تبدیل به یک افغانستان جدید بشود، به آمریکا هشدار داده بود. وی ادامه می‌دهد: گروه الشباب و حزب الاسلام، دو جنبش ناسیونالیستی‌اند که هر کدام می‌خواهند کنترل سومالی را دردست گیرند. مبارزات این گروه‌ها مانند مبارزه گروه طالبان در افغانستان است و سومالی برای آنها رسالت تکمیلی است و این بدین معنا است که سومالی برای آمریکا افغانستانی جدید است و نباید استراتژی آمریکا مشابه استراتژی این کشور در افغانستان باشد و از اعزام نیروهای نظامی به سومالی و درگیری زمینی باید به‌شدت پرهیز کند.
فارین پالیسی- 19 سپتامبر 2009
